SUY THƯỢNG THẬN CẤP – CÓ THỂ BẠN ĐÃ BIẾT
____________________________________________
Một ngày nọ tại Bệnh viện X, khi khám một case bệnh và xem lại diễn tiến, mình thấy có một chẩn đoán được ghi ra “Suy thượng thận cấp” kèm theo xét nghiệm định lượng Cortisol huyết tương (8g), kết quả xét nghiệm người này là 5 ug/dL, nghĩ gì ở kết quả này?
Mặc dù chưa có con số thống kê nào rõ ràng về số lượng người sử dụng thuốc có chứa Corticoid kéo dài trên thế giới nhưng trên thực hành lâm sàng, chúng ta có thể thấy rất nhiều tình huống mà bệnh nhân có kiểu hình Cushing: triệu chứng “mặt tròn như mặt trăng”, tái phân bố mỡ trung tâm, da mỏng, yếu cơ gốc chi…, đó chính là hậu quả của việc lạm dụng các thuốc giảm đau có tác dụng nhanh, giá thành rẻ được cung cấp tràn lan trên thị trường. Hội chứng Cushing để lại một gánh nặng rất lớn với y tế, giống như quy luật nhân quả, khi bạn lấy bớt cơn đau, chúng sẽ tích tụ thành những phiền muộn khác và trong đó, khi nồng độ Cortisol trong cơ thể quá nhiều, dẫn đến ức chế tuyến yên sản xuất ACTH kích thích tuyến thượng thận hoạt động, dần dần sinh ra hiện tượng Suy thượng thận thứ phát, tuyến thượng thận lúc này đã ngủ đông. Và khi stress lớn tác động vào cơ thể: một đợt nhiễm trùng nặng, một ca phẫu thuật… lượng Cortisol ngoại sinh là không đủ và bùm… Bão thượng thận!
Đối với những trường hợp nghi ngờ suy thượng thận, định lượng Cortisol là một trong những chỉ định đầu tay để khảo sát khả năng chế tiết hormone của vỏ thượng thận. Các bạn lưu ý tại sao lại không đề cập đến chuyện định lượng Aldosterone ở đây, vì lý do nó chỉ giảm khi có Suy thượng thận nguyên phát, vốn dĩ Aldosterone chịu sự tác động của nồng độ Renin và ion Kali chứ không phải là ACTH. Như vậy, định lượng Cortisol huyết thanh có thể khẳng định được có hay không Suy thượng thận.
Tuy nhiên, cần phải nắm vững sinh lý để có quyết định xét nghiệm cho hợp lý. Việc định lượng tại thời điểm 6-8g vì lý do lúc này nồng độ Cortisol có giá trị đỉnh điểm với tất cả thời điểm khác trong ngày. Trái ngược với việc nghi ngờ chẩn đoán Hội chứng Cushing, chúng ta lấy giá trị Cortisol nước bọt vào thời điểm nửa đêm (khoảng thời gian nồng độ Cortisol là thấp nhất). Tại thời điểm 6-8 giờ sáng, nếu như Cortisol ghi nhận kết quả dưới 3 ug/dL rất có khả năng là suy thượng thận [1]. Tuy nhiên đối diện với kết quả thấp cũng phải có cái nhìn tổng quát vì Cortisol vốn dĩ là một steroid, nó phải cần protein vận chuyển. Nếu như có tình trạng giảm Albumin máu hoặc bất thường protein vận chuyển như xơ gan, người sử dụng chế phẩm Cortisol đường uống, việc diễn giải sẽ sai lệch, vì vậy cần phải sử dụng xét nghiệm Cortisol máu tự do.
Trong tình huống, nồng độ Cortisol có giá trị lớn hơn 18 ug/dL cho phép được kết luận bình thường. Tuy nhiên nếu thật sự nghi ngờ có Suy thượng thận thì không nên vội vàng loại trừ khi ngưỡng giá trị ở mức trung bình hoặc cao. Lúc này cần phải thực hiện test động để đánh giá khả năng chế tiết cortisol của tuyến thượng thận thông qua test kích thích ACTH.
Bản chất của test kích thích ACTH là đánh giá khả năng đáp ứng của vỏ thượng thận với kích thích ACTH. Điều này nói lên được điều gì? Nó chính là tiêu chuẩn vàng để khẳng định chẩn đoán Suy thượng thận nguyên phát! Vì cho dù có kích thích bằng ACTH cỡ nào thì Cortisol huyết thanh cũng không tăng nên nghĩ ngay rằng: Tuyến thượng thận yếu đi không phải do tín hiệu từ ở trên tuyến yên giảm sút mà do bản thân của nó đã bị hư hại. Nên vậy, thuật ngữ “Suy thượng thận” đúng nghĩa chỉ cần đánh giá thông qua xét nghiệm Cortisol huyết thanh mà thôi. [2].
Ngoài ra còn có test kích thích Insulin mà ở đây người ta sử dụng nghiệm pháp để xác định sự toàn vẹn của tuyến yên và hạ đồi. Nguyên tắc sinh học của nghiệm pháp: khi có biến cố hạ đường huyết (do truyền insulin) thì cơ thể sẽ kích hoạt tối đa các hormone đối kháng với insulin trong đó hormone GH và ACTH sẽ được huy động mạnh để thích nghi với tình trạng stress. Lúc này, nếu như mức GH hoặc ACTH và cortisol không đạt được ngưỡng bình thường dù mức đường huyết đã giảm đáng kể, chứng tỏ chức năng hoạt động của tuyến yên hoặc vùng hạ đồi có bất thường.
Tags
